Krzysztof Beśka Autoportret z samowarem, Melanż 2015

Literacka fantazja Krzysztofa Beśki zatacza coraz szersze kręgi, zdobywając tym samym coraz więcej czytelników. Autor nie ogranicza się do drążenia w nieskończoność sprawdzonego tematu, tylko szuka kolejnych.

Zaczynał od obrazu współczesnych młodych Polaków, zachwyconych nowymi korporacyjnymi możliwościami, pisał o żołnierzach, próbował swoich sił w kryminale z miastem w tle, zahaczył o powieść przygodową, a teraz raczy nas czymś co można nazwać thrillerem historycznym, choć to nie jest najtrafniejsze określenie. Trudno bowiem „Autoportret z samowarem” jednoznacznie zaklasyfikować. I bardzo dobrze.

Po lekturze „Ornatu z krwi” i „Pozdrowień z Londynu” czytelnik może być pewien, że znowu zostanie wchłonięty przez inteligentnie napisaną powieść na długie godziny. W „Autoportrecie z samowarem” bardzo długo nie wiadomo, o co chodzi i jak się historia skończy. Dlatego nie można przestać czytać.

Bohaterem jest Antoni, maturzysta z Batorego w Warszawie, przygotowujący się do studiów aktorskich, choć oczywiście ojciec wolałby, by wybrał pewniejszy kierunek. Jest wiosna, czas nauki do matury, pierwszych miłosnych nadziei. Ale jest też rok 1938. Na Zachodzie zaczyna dziać się coś niepokojącego, ale do młodych to jakoś nie dociera. Chcą się bawić, cieszyć życiem. W życie Antosia wkrada się jednak mrok, gdy jego ojciec zostaje aresztowany pod zarzutem współpracy z komunistami, a on sam nie dostaje się na wymarzone studia. Ukochana Justyna wyjeżdża, a poznana w Zakopanem Izabela odbiera sobie życie. Chłopak traci wszystko, łącznie z mieszkaniem. A to nie koniec kłopotów.

Dziwnym zrządzeniem losu pomocną dłoń wyciąga do nie niego ekscentryczny malarz, dramatopisarz i reżyser teatralny, Maksymilian Winter. Ale to nie wszystkie wątki. Bo nagle Beśka przenosi nas do 1918 roku, lądujemy w Petersburgu, gdzie śledzimy losy polskiej rodziny, która utknęła w mieście ogarniętym bolszewicką rewolucją.

Autor nie daje czytelnikowi wytchnienia. Rysuje wiarygodne portrety postaci na tle przedwojennej Warszawy i Zakopanego, pokazuje przerażające realia rewolucyjne. A w samym środku stawia młodego człowieka. Konsekwencje podejmowanych decyzji i idących za nimi działań wpłyną na losy obu mężczyzn – Wintera i Antoniego. I to w bardzo zaskakujący sposób.

Lekturze towarzyszy nadzieja, że już wkrótce wszystko się wyjaśni, a poszczególne elementy układanki wskoczą na właściwe miejsca. Autor nie ułatwia jednak zadania, ucinając rozdziały tuż przed wyjaśnieniem, a potem wprowadza gwałtowny zwrot akcji, zamieniając bohaterom role do odegrania.

Jest jeszcze jedna kwestia warta podkreślenia. Powieść obejmuje nieco ponad rok od wiosny 1938 do września 1939. Krzysztof Beśka niewiele wspomina o zagrożeniu wojennym. Antoś nie bardzo się tym interesował, mając własne problemy, żyjąc w nieustannym strachu i niepewności o los swój i aresztowanego ojca. A jednak wojna i do niego dotarła, gdy we wrześniu wraz z innymi opuszczał pociągiem stolicę, udając się na wschód. Po dwóch tygodniach podróży uciekinierzy docierają tam, gdzie pociągi już nie dalej nie jeżdżą. Jakie jest ich zdziwienie, gdy z lasu wyłaniają się żołnierze Armii Czerwonej... Przed wojną nie można uciec. Najboleśniej doświadcza ona tych, którzy jej nie wywołali. Dowodem jest „Autoportret z samowarem” namalowany przez Maksymiliana Wintera, w którym to można rozpoznać rysy innego, znanego malarza.